Filistinli örgütlerin 7 Ekim de abluka altındaki Gazze Şeridi nden başlattıkları Aksa Tufanı saldırısının akabinde istanbul escort İsrail in bölgeye dönük hava taarruzları devam ederken Filistin sıkıntısının tahliline yönelik tartışmalar da yine alevlendi Direniş güçlerinin içerisinde yer alan Filistin Halk Kurtuluş Cephesi’nin kurucusu ve uzun yıllar liderliğini Escort Bayan yapmış olan George Habaş’ın fikirleri de meseleye ‘Hamas İsrail Çatışması’ perspektifinin dışında bir kıymetlendirme sunuyor
George Habaş 2008 yılında hayatını kaybetmişti Bu röportajı ise Şam da 23 24 ve 25 Escort Ekim 1997 tarihlerinde verdi
Emre Köse’nin Türkçe’ye çevirdiği röportaj şöyle
Suveyd Lidda dan ayrıldığınızda kaç yaşındaydınız Erken yaşlardan itibaren politik farkındalığınız var mıydı
Habaş 1936 39 Büyük İsyanı sırasında ilkokuldaydım Bayan Escort ve Filistinli milliyetçiler tarafından düzenlenen İngiliz aksisi şovları ve grevleri Kahrolsun sömürgecilik ve Kahrolsun Balfour Deklarasyonu üzere sloganları hala canlı bir halde hatırlıyorum Okulumuzun müdürü Tevfik Ebu es Su ud istanbul escort Bayan ateşli bir milliyetçiydi Bir defasında koridorda genç öğrenciler ortasında arbede çıktığında onları azarlayarak şöyle dediğini hatırlıyorum Kendi aranızda arbede edeceğinize Musevilerle hengame edin Diğer bir gün aritmetik öğretmenimiz ayağa kalkmamızı ve bir dakikalık hürmet duruşunda bulunmamızı istemişti Bunun ne hakkında olduğu hakkında hiçbir fikrim yoktu ve kimsenin de olduğunu sanmıyorum Bir dakika dolduğunda öğretmen şöyle demişti Şu anda gençlerimiz vatanları için savaştıkları için darağacına gidiyorlar ¹ Bu hadise beni çok etkilemişti Yani o vakitler geniş manada milliyetçiydim lakin siyasi bir meslek fikrim yoktu
On üç yaşındayken ilkokulu bitirdikten çabucak sonra ailem Lidda dan Yafa ya taşındı Oradaki Rum Ortodoks Okuluna kaydoldum lakin tam bir ortaokul olmadığı için ikinci yıldan sonra Kudüs teki Terra Sancta² okuluna geçtim Mezun olduktan sonra Yafa ya döndüm ve iki yıl boyunca öğretmen olarak çalıştım Boş vakitlerimi Ortodoks Kulübünde Mısır mecmualarını bilhassa de edebi ve kültürel mevzulardaki makaleleri okuyarak geçirirdim 1944 yılında Beyrut a gittim ve orada Amerikan Üniversitesi ne kaydoldum
Suveyd Beyrut Amerikan Üniversitesi nde AUB mi siyasetle ilgilenmeye başladınız
Habaş O vakitler çalışmalarıma dalmıştım lakin birtakım dönüm noktası niteliğindeki olaylardan derinden etkilenmiştim Örneğin 1947 BM bölünme kararı Anavatanımın bölünmüş olduğunu düşünmek zordu Ve 1948 de Filistinliler sürülmeye başlandığında şunu merak etmeye başladım Arap dünyası büyük ve geniş olduğuna nazaran bir avuç çete tarafından nasıl yenilebilir Sonra tıp fakültesindeki ikinci yılımın başında Nablus tan gelen Matuk el Esmer isimli bir sınıf arkadaşım bana Arap milliyetçiliği Arap ulusu ve bir rönesans gereksinimi hakkında konuşan Profesör Konstantin Zureyk³ tarafından düzenlenen yirmi ila yirmi beş kişilik kapalı seminerlerden bahsetti Ben de katılmaya başladım Matuk ayrıyeten Arap birliğinin nasıl sağlanacağını ve Filistin in nasıl kurtarılacağını tartışmak üzere Ramiz Şihade isminde bir AUB mezunu ile buluşmamızı istedi Ancak o vakte dek Lidda ya dönmeye kararlıydım bu yüzden toplantı hiç gerçekleşmedi
Suveyd 1948 savaşı sırasında Lidda ya mı döndünüz
Habaş 1948 yılının haziran ayıydı Akademik yıl sona ermiş ve üniversite kapanmıştı O sırada Siyonist güçler Yafa halkını sürmüştü ve Filistin den göç en üst düzeydeydi Ailem de dahil olmak üzere pek çok kişi Lidda ya kaçmıştı Epey âlâ durumdaydılar babamın bir dükkânı vardı ona tüccar diyebilirsiniz ve bana para göndererek Beyrut ta kalmamı istediler Annem benim için daima endişelenirdi bu yüzden Lidda ya geldiğimde çok şaşırdılar Bu kaideler altında bir işe yarayabileceğime inanmadılar Bunu düşündüm Savaşabilir miydim Tıp okumaya başladığım için bu alanda hizmet edebileceğimi düşündüm Lidda Hastanesi nde Zahlan ailesinden bir tabip vardı Dr Mustafa Zahlan ın asistanı olarak hizmet vermeye başladım
Suveyd O sırada Lidda daki durum nasıldı
Habaş Şimdi Musevilerin eline geçmemiş öteki kasaba ve köylerde olduğu üzere burada da inanılmaz bir tasa vardı Hava akınları halkı terörize etmişti ve kasaba Siyonist çetelerin saldırısına uğrayan civar bölgelerden gelen mültecilerle dolup taşıyordu Hacı Emin el Hüseyni başkanlığındaki Arap Yüksek Komitesi nin Lidda şubesi halkı yerlerinde kalmaya çağırıyor ve hatta gitmelerini engellemeye çalışıyordu Kimileri Yahudi kuvvetleri büyük taarruzlarını başlattığında kenti kurtaracağını düşünerek ⁴ Lydda yakınlarında bir Arap Lejyon kuvvetinin varlığından teselli buldu ⁵
Suveyd Akın sırasında neredeydiniz
Habaş Hastanedeydim Dr Zahlan a yardım ediyordum Her yer meyyit ve yaralılarla dolup taşıyordu ve durum epey ürkütücüydü Annemin teyzesi beni aramak için hastaneye geldiğinde büsbütün meşguldüm Annemin benim için endişelendiğini söyleyerek konuta dönmemi istedi Doğal ki reddettim Sonunda bana kız kardeşimin çok sevdiğim ablamın öldürüldüğünü söylemek zorunda kaldı kendini denetim etmek için duraklıyor Sokaklarda dolaşırken büyük bir karmaşa vardı Kimilerini tanıdığım meyyit ve yaralılar yol kenarlarına saçılmıştı
Mezarlığa gidemediğimiz için kız kardeşimi konutumuzun yakınına gömdük Üç saat sonra Yahudi askerler Dışarı Dışarı Çıkın dışarı çığlıkları atarak meskeni bastılar Annem ve kız kardeşimin çocukları kucağımızda taşımak zorunda kaldığımız küçük bir çocuk da dahil olmak üzere başka akrabalar ve komşular üzere dışarı fırladılar Nereye gideceğimiz hakkında hiçbir fikrimiz yoktu lakin Yahudi askerler bize hareket etmemizi emretti Biz de yürüdük Ramazan ayında sıcak bir gündü Etrafımızdaki birtakım beşerler mahşer günü olduğunu söylüyordu öbürleri ise halihazırda cehennemde olduğumuzu söylüyordu Kentin dışına ulaştığımızda gidenlerin arandığı bir Yahudi denetim noktası bulduk Silahımız yoktu Fakat komşumuzun oğlu Emin Hanhan ın üzerinde bir ölçü para vardı ve onu aramalarına müsaade vermedi Bir Siyonist asker onu gözlerimizin önünde vurarak öldürdü Annesi ve kız kardeşi feryat ederek yanına koştu Kardeşi Bişara benimle ilkokula gidiyordu ve arkadaştık Birlikte ders çalışır ve oynardık
Neden bu yolu seçtiğimi neden bir Arap milliyetçisi olduğumu merak ediyorsunuz Siyonizm işte budur Tüm bunlardan sonra barıştan bahsediyorlar Benim bildiğim kendi gözlerimle şahit olduğum Siyonizm buydu
Suveyd Ailenize ne oldu
Habaş Ramnallah a gittik Ailem daha sonra Amman a taşındı ve ben de tıp eğitimime devam etmek için Beyrut a geri döndüm
Suveyd Pekala ya AUB de geçirdiğiniz başka yıllar Hangi öğrenci arkadaşlarınızı hatırlıyorsunuz
Habaş Hani al Hindi ⁶ Vadi Haddad ⁷ Ahmed el Hatib ⁸ Saleh Şibel Hamid el Cuburi ve öbür pek birçok ⁹ Tüm Lübnan da üyeleri olan bir öğrenci siyasi hareketinin parçasıydık
Suveyd O vakit öğrenci faaliyetlerinin ötesinde bir teşebbüste bulunmayı düşünüyor muydunuz
Habaş Elbette düşünüyordum Vadi Haddad Ahmed el Hatib ve Hani el Hindi ile birlikte direkt hareket hızlı ve tesirli eylem fikri bizi cezbetmişti O vakitler gençtik Hani el Hindi bize Suriye de bizim üzere düşünen şahıslardan bahsetti Kata ib el Fida el Arabi Arap Komando Taburları bu türlü doğdu Ben Hani Cihad Dahi¹⁰ ve Mısır dan Hüseyin Tevfik ve başkaları Kata ib el Fida el Arabi de aktiftik Öncelikli gayelerimiz evvel hainler sonra İngilizler ve son olarak da İsrail di Ancak Hüseyin Tevfik in muhtemelen öbür tarafların buyruğuyla benim ya da Hani ve Cihad ın onayı olmadan gerçekleştirdiği Çiçekli ye¹¹ başarısız suikast teşebbüsünün akabinde bu çeşit taktiklerle Filistin i özgürleştirmeyi beklemenin mantıksız olduğunu ve siyasi bir hareket başlatmayı düşünmeye başlamanın vaktinin geldiğini anladım Hani ve benim o sırada okuduklarımızın rehberliğinde Arap birliğini sağlamadan Filistin i özgürleştirmenin mümkün olmadığı fikri zihnimizde kristalleşti Aklımızdaki örgüt lakin ferdî mesleklerini bir kenara bırakıp kendilerini bu davaya adayacak kararlı beşerler tarafından yönetilebilirdi Böylelikle Arap Milliyetçi Hareketi nin AMH çekirdeği oluşmaya başladı
Elbette çok geniş bir Arap milliyetçiliği akımı aslında mevcuttu AMH yi karakterize eden şey Filistin in kurtuluşunun Arap birliğini gerektirdiği inancıydı Hareketin son derece sıkı olması gerektiğine inanıyorduk
Suveyd Çekirdek kümenin ideolojik bir temeli var mıydı
Habaş Nekbe hakkında yazan Zureyk in ve o periyot Arap milliyetçiliğinin babası olarak bilinen Sati el Husari nin¹² fikirleriydi Bir kezinde Husari ye 1948 de neden kaybettiğimiz sorulduğunda şöyle karşılık vermişti Çünkü biz yedi devlettik Lakin elbette Zureyk ve Husari yi okumak kâfi değildi Siyasi bir hareket örgütlemeyi düşünmeye başladığımızda her şeyi okumamız gerektiğini fark ettik Siyasi bir vizyona o devirde siyasi vizyondan ne anladığımıza uygun olarak ve sözlerle değil hareketle kanıtlanması gereken çelik üzere bir örgüte sahip olduğumuza ikna olana kadar kendimize bir hareket kurma müsaadesi vermeyeceğimize karar verdik
İdeolojiye gelince Marksizm bizim için şimdi fotoğrafın içine girmemişti Sovyetler Birliği nin bölünmeyi desteklemesi nedeniyle u fikre karşı olumsuz bir tavrımız vardı Her halükârda öğrenmek için ağır bir uğraş sarf ettik ve muazzam ölçüde okuma yaptık Hani ve Vadi Haddad ile birlikte Alman ve İtalyan birleşme hareketleri Fransız İhtilali ve gibisi hususlarda çok fazla tarih okuduk Ben Kuran da okudum Vadi de o denli Vadi ve Hani nin okumaya dalmış halleri hala zihnimde canlanır Evvel kendimize karşı dürüst olmakta ısrar ettik Bu mevzuda düşünmeye başlamamızın üzerinden fakat üç yıl geçtikten sonra örgütün kuruluşunu ilan ettik Örgütlenmeye 1951 yılında başladık Ben Amman a gittim Vadi de beni takip etti¹³ ve daha sonra hareketi tam vakitli bir uğraş haline getirmemiz gerektiği ve hiçbir fedakarlığın büyük sayılmayacağı aklımıza geldi Kuveyt e giden Ahmed Hatib 100 dinarlık birinci maaş çekini aldığında bize 90 dinar gönderdi Biz de dedik ki Artık başlayabiliriz
Suveyd Arap Milliyetçi Hareketi ni yine kuracak olsaydınız neleri birebir yapar ve neleri değiştirirdiniz
Habaş Ailede okulda kulüplerde ve derneklerde başlayarak siyasi faaliyetlerde örgütlerde partilerde ve devlet kurumlarında demokrasiye kadar demokrasiyi temel bir slogan olarak ortaya koyardım Böylelikle Filistin in kurtarılmasına ek olarak demokrasi konusunu da eklerdim Ayrıyeten birliği 1958 de Nasır idaresinde Mısır ve Suriye nin kâfi hazırlık yapılmadan topyekûn ve apansız birleşmesi üzere paradigmatik bir örnek üzerinden ele alıyordum Artık ise daha farklı anlıyorum Öncelikle tamamlayıcılık konusunu ele almalı ve birliği iktisadi toplumsal yahut kültürel alanlarda birliğe varan muvaffakiyetleri pekiştirerek adım adım kademeler halinde tamamlanacak kümülatif bir süreç olarak görmeliyiz Ben artık bunun bölgesel ünitelerde örneğin Mağrib ülkeleri Bereketli Hilal ülkeleri Mısır ve Sudan Arap yarımadası ve Körfez birbirini takip eden yakınlaşma kademelerinde gerçekleştiğini görüyorum Bir bölgede komşular ortasında ilerleme kaydedilse de kaydedilmese de öteki bölgelerde de emsal ilerlemeler kaydedilir Nihayetinde AMH ye bağlı bölgesel üniteler ortasında bir federasyon kurulabilir Bu ortada pan Arap seviyesinde bireyler için hareket özgürlüğü Araplar ortası ticaretin teşviki Arap üniversiteleri ortasında uyum ve kimi sivil tedbirler alınmalı Uzun ve birbiriyle kontaklı bir sürece girmiş olurduk
Bir de sosyalizm problemi var Başta sosyalizm gündemimizde yoktu sloganımız Birlik Kurtuluş ve İntikam dı Filistin de yaşananların intikamı Sosyalizm daha sonra parti içinde yapılan al verler sonucunda dahil edildi Temel fikirlerimin olaylara reaksiyon olarak şekillendiğini vurgulamak istiyorum niyet çizgimi gerçek hadiseler belirledi Okumalar ve parti klişeleri bir rol oynadı lakin Corc Habaş ın niyetleri üzerindeki temel etkiyi soruyorsanız karşılığım hadiseler olmalı yani 1961 de Birleşik Arap Cumhuriyeti nin dağılması 1967 savaşı 1973 savaşı intifada Evvel hadiseler meydana gelir sonra ne olduğuna dair tartışmalar başlar sonra da okumalar olaylar etkileşimler okumalar bu sırayla gerçekleşir
Suveyd Sosyalizm konusuna geri dönebilir miyiz
Habaş Dediğim üzere kitlelerin her şeyin temeli olduğunu bilmemize karşın sosyalizm başta gündemimizin bir modülü değildi Bu manada ilericiydik
Daha sonra sosyalizmin hangi basamaklarda gerçekleştirilmesi gerektiğini özetleyen son derece değerli bir genelge yayımladık Bu hareketin ideolojisiyle ilgili olarak daha fazla demokrasiye yanlışsız atılan birinci adımdı O günlerde hala hareket içinde bölünmeler yaratmadan gelişebiliyorduk Bu durum devam etseydi AMH dağılmayacaktı
Nasır ın Suriye ile birleşme sırasında sosyalizmi savunuyor olması parti içinde tartışmaya yol açtı 1959 yılının başlarında Beyrut ta Muhsin İbrahim başkanlığında ¹⁴ Muhammed el Zeyyat Yusuf Muğayzel ¹⁵ Abdülhamid Şeraf¹⁶ ve Ahmed Staitiyyen in mensubu olduğu bir kültür komitesi kurduk AMH nin komuta kademesi ve kültür komitesi ortasında yapılan bir tartışmanın akabinde sosyalizmin gündeme dahil edilmesine ve intikam teriminin Filistin in kurtuluşu ile değiştirilmesine karar verildi Böylelikle AMH nin sloganı Birlik Kurtuluş Sosyalizm ve Filistin in Kurtuluşu oldu Bu son değişiklik intikam tabirinin tanınan olmadığını savunan kültür komitesinin tavsiyesine dayanıyordu Komite ayrıyeten Museviler ve Siyonistler ortasında ayrım yapılmasını da tavsiye etti
Suveyd Daha evvel AMH nin dağılmasının sosyalist fikrinizin daha da derinleşmesine yol açtığını ve sizi Marksizme yönlendirdiğini söylemiştiniz
Habaş Birliğin dağılması gözlerimi açtı ve beni buna neden olan güçleri incelemeye zorladı Sınıf uğraşı konusunda daha derin bir anlayış kazandım ve bunun toplumumuzda ne kadar büyük bir etken olduğunu fark ettim Vietnam dan da dersler çıkardım Arap milliyetçisi olmak ile gerçek bir sosyalist olmak ortasında bir çelişki görmüyorum Ancak Marksizme asıl bağlılığım 1967 savaşından sonra oldu Marksistliğim Suriye deki mahpus hayatım sırasında daha da derinleşti Beni dokuz ya da on ay boyunca hücre mahpusunda tutan gardiyanım Abdülkerim el Cundi ye beni kıracağını düşündüğü için teşekkür borçluyum Tüm bu süreyi Marx ve Engles in Lenin in Ho Chi Minh ve Mao nun tüm yapıtlarını okuyarak geçirdim Bundan sonra Halk Cephesi nin ikinci ulusal kongre bildirisini yazdım
Suveyd Şu anda Filistin Halk Kurtuluş Cephesi FHKC ve El Fetih ortasındaki alakaları silahlı çaba açısından nasıl görüyorsunuz
Habaş Ebu Ammar Yaser Arafat boyun eğip Oslo muahedesini imzalayana kadar silahlı çaba El Fetih ile ortamızda ortak bir hissedeydi Lakin temel mevzularda her vakit farklı düşündük Örneğin her vakit Filistin ve Arap milliyetçiliğinin boyutlarının birbirine bağlı olduğunu Filistin in kurtuluşunun bu karşılıklı bağımlılık olmadan başarılamayacağını vurguladık El Fetih in büyük yanlışı ölümcül hatası Filistin davasını Arap milliyetçiliği davasından ayırmak oldu İkinci boyut ise sınıfsal boyuttur Burjuvazi sınıfsal amaçlarına ulaştığında savaşmayı bırakır Şu anda Oslo grubu tarafından temsil edilen muhakkak bir sınıf fraksiyonu bir muvaffakiyet elde ettiğine inanıyor Pekala ya kitleler Onların çıkarları ne olacak
Kitlelerin ne hale geldiğine bir bakın Filistinli kitlelerin El Fetih tarafından yozlaştırılması ve uysallaştırılması akıllara sakinlik veren bir felakettir Tüm savaşlardan ve onları marjinalleştirme ve hezimete uğratma teşebbüslerinden sağ çıkan işgal edilen toprakların içinde ve dışında Siyonist militarist makineye direnen birebir kitleler otuz yıl sonra burjuva liderlikleri altında milliyetçi kazanımlarının ve kurumlarının yetersizliği ve baskıcı devlet aygıtları tarafından demokrasinin boğulması nedeniyle ümitsizliğe ve hüsrana kapıldılar Mafyalar yükselişte ve işgalci güçle olan bağlar günlük gereksinimler üzerinde monopol sağlamak için kullanılıyor
Yine de mevcut durumun temel sorumluluğunu Filistin İdaresi takımına yüklesem de meydan okumaya kalkışmayan ya da ilan ettiği maksat ve programlara sadık kalmayan muhalefeti muaf tutmuyorum Silahlı uğraşa gelince FHKC intifadaya kadar bunu savundu Silahlı gayrette savaşanlar fedailerdir lakin intifadada savaşanlar tüm Filistin halkıdır çocuklar bayanlar sanatkarlar herkes İntifada ile birinci defa Filistin in bir kısmında özgürlük ve bağımsızlık elde etmenin mümkün olduğunu hissettim
Silahlı çabayı kutsal bir ayine dönüştürenler olduğunu artık biliyorum Artık bu fikrin ötesine geçtik ve silahlı çabayı daha geniş bir siyasi gayretin modülü olarak görüyoruz Silahlı çabayı benimseyip benimsememek vicdani bir sorun değil düşmanın fıtratı ve uygulamaları tarafından belirlenir Birebir vakitte Filistin halkının yalnızca diplomatik aksiyonlarla ulaşamayacağı devrimci şiddetin çeşitli tezahürleriyle özel bir yere sahip olduğu kapsamlı bir çabayı gerektiren gayeleri tarafından da belirlenir Bu ve siyasi kültürel ve iktisadi üzere öbür uğraş biçimleri ortasında bir çelişki yoktur Lakin Oslo muahedesi silahlı uğraş basamağının kazanımlarını heba ettiği üzere işgal altındaki anavatanda intifadanın kazanımlarını da heba etti Temelinde intifadaya son vermek İsrail in Oslo mutabakatını kabul etmek için öne sürdüğü temel kaidelerden biriydi
Suveyd FKÖ müzakerelere başladığında intifada çoktan can çekişmeye başlamıştı
Habaş Ebu Ammar daha o vakitten evvel Cezayir konferansında ödünler vermeye başlamıştı İsrail in daha fazla taviz talep etmesine neden olan da buydu Filistinliler Araplar ve milletlerarası perspektiften mümkün olan en makûs şartlar altında müzakereye gitti
Suveyd FHKC uçak kaçırma ve rehin alma hareketleri nedeniyle eleştiriliyor İdeoloji ve prosedürler açısından bu bahis hakkında ne söylersiniz
Habaş 1960 lardan itibaren İsrail’in nükleer kapasitesi konusunda çok fazla telaş vardı Nasır ile bu mevzuyu tartıştığımızı hatırlıyorum Filistinli profesörlerden ve öteki arkadaşlardan oluşan bir müracaat heyetimiz vardı ve onlar dünyanın dikkatini nükleer probleme çekmemiz gerektiğini düşünüyorlardı Bu ortada Vadi ve ben Filistin halkına yapılan haksızlığa karşı dünya kamuoyunun nasıl uyandırılabileceğini bulmaya çalışıyorduk Uçak kaçırma fikrini Vadi ortaya attı fakat operasyonları gerçekleştirenlere daima olarak kimseye ziyan vermemeleri talimatını veriyordu Birtakım hareketlerle dünyanın dikkatini çekmek istiyorduk hepsi bu
Suveyd Sivilleri kaçırmanın Filistin davasına destekçi kazandırdığını düşünüyor musunuz Bir kişi Filistin davasının destekçisi olsa bile bu türlü bir sıkıntının kişinin duygudaşlığı üzerinde olumsuz bir tesiri olacağı kesin
Habaş Bu operasyonlara 1972 yılında son verdik Lakin bu operasyonları gerçekleştirdiğimiz üç yıllık periyoda baktığımızda bunların bir tesiri olduğu sonucuna varmamız gerekiyor Operasyonları acı ferdî operasyonlardan daha geniş bir perspektifte ferdi yolcuların daha geniş bir tecrübesinde kıymetlendirmek zorundayız ve acı değerlendirmeden daha geniş perspektifimiz bu operasyonların halkımızın çektiği acıların farkındalığını dünyaya şahsî bir tecrübe haline getirmesiydi
İsrailli sivillere yönelik operasyonlara gelince bir görüşe nazaran tüm İsrailliler yerleşimci ve gaspçıdır Ben de bu görüşü savunanlardan biriyim Tekrar de biz orduya odaklandık Uğraşın etik bir boyutu olması gerektiğine katılıyorum ancak ateşli kınamaların ekseriyetle İsrail in destekçilerinden gelmesi değerli Filistinliler Lübnanlılar ve başka Araplar ortasında Siyonist devlet terörünün tüm sivil kurbanlarını topladığınızda bu sayının öldürülen İsrailli sivillerden onlarca kat daha fazla olduğunu göreceksiniz
Suveyd İntihar atakları ve rastgele bombalamalar hakkında ne düşünüyorsunuz
Habaş Cephe olarak görüşümüz işgalin bütünlüğünü zayıflatan her türlü aksiyonun davamız ve uğraşımız için yararlı olduğudur Elbette emelimiz sivillere ziyan vermek değil Bizim için gayret bir vandalizm hareketi değil gasp edilen haklarımızı tekrar kazanma aracıdır Düşmanın bu hakları tanımayı reddetmesi ve bundan kaçınmak için en acımasız yollara başvurması yalnızca Filistinlilerin başına gelenlerden değil İsraillilerin başına gelebileceklerden de sorumludur Bu operasyonları kınamamı isteyenlere şunu söylüyorum Neden kınayayım ki Sorumluluğu taşıyan taraf ben değilim Ben İsrail in sorumluluğunu teyit etmek istiyorum Problemin köklerine inmek ve sorumluluğu kaynağında tespit etmek gerekir
Suveyd Direniş in Ürdün ve Lübnan da yaşadığı ıstıraplardan ne üzere dersler çıkarılabilir
Habaş Silahlı çaba 1967 mağlubiyetinin doğal bir sonucu olarak ortaya çıktı Bu dünyanın öbür yerlerindeki sömürgeci teşebbüslerin kalıntılarının sökülüp atıldığı bir devirde vatan kaybına ve yeni bir zorla sürgün ve işgale karşı kitlesel ve örgütlü bir reaksiyondu Ürdün ordusu 1967 savaşında çökmüştü ve ABD onu karşı devrimci bir güç olarak süratle tekrar bir ortaya getirdi Kısa müddet içinde Direniş in bir yanda güçlü bir İsrail ordusu başka yanda Ürdün ordusu ortasında sıkışıp kaldığı bir durum ortaya çıktı Ürdün ordusunun İsrail üzere bir düşman olduğu söylenemezdi lakin yeniden de devrimci güçlerle karşı karşıya gelen nizamlı bir orduydu Direniş kendisini çok güç bir durumda buldu ancak tam manasıyla gerçek bir ulusal birlik kurulabilseydi Filistinli kitleler harekete geçirilebilseydi ve Ürdün deki pan Arap eğilimler tarafından temsil edilen Ürdünlü kitlelerle bir ittifak kurulabilseydi Direniş in kurtulabileceğine inanıyorum Ne olduysa El Fetih in Ürdünlü pan Arap ögeleri büsbütün ihmal etmesiyle oldu
Bir de komşu Arap ülkeleriyle muhtemel askeri ittifaklar problemi var Irak ın Ürdün de bir ordu birliği vardı ve Suriye ordusu da çabucak yanı başımızdaydı Ama duruma ait kapsamlı bir Filistin vizyonu yoktu Tahminen de Filistin solu düşündüğünden daha güzel bir durumdaydı fakat bu misyona uygun değildi Ürdün deki Direniş in haksız davranış kusurlarını küçümsemek istemiyorum Şubat Haziran ve Eylül 1970 te önemli kusurlar yaptık fakat başka yanılgılar halk ortasındaki bölünmeleri artırmak ve daha sonra Direniş e karşı güçlü bir saldırıyı haklı çıkarmak için Direniş e karşı kızgınlığı beslemek hedefiyle uyduruldu
Suveyd Ürdün de milliyetçi bir rejim ve ordu olsaydı durum farklı olur muydu
Habaş Birebir topraklar üzerinde iki otoritenin bir ortada yaşamasının güç olduğu hakikat Tekrar de milliyetçi bir rejimin ihtilalin taleplerini ve amaçlarını anlamaya çalışacağı ve kendi otoritesinden vazgeçmeksizin ihtilalin kendisi için bir üs inşa etmesine müsaade vereceği bir durum hayal edilebilir Elbette bunun için ikisi ortasındaki bağlantıyı düzenlemek ve her birinin yetkisinin kapsamını tanımlamak gerekecektir
Suveyd Yalnızca bir iç savaş olmayan Lübnan daki savaş sırasında ülkenin bir savaş alanı olarak kullanıldığı ve Lübnan ın Arapların olanlarla ilgili rastgele bir sorumluluk duygusu olmadan yok edildiği söylenebilir FHKC olarak Lübnan da yaşananları gözden geçirirken bunu düşündünüz mü
Habaş Lübnan ın başına gelenleri düşünmek çok acı verici ve orada verilen gayretlerden çıkarılacak dersler üzerinde derinlemesine ve sorumlu bir halde düşünmek bizim vazifemiz FHKC kelam konusu olduğunda Lübnan daki durum konferanslarımızda ve komuta örgütlerimizin toplantılarında daima tartışılan bir bahisti Lübnan da neyin kıymetli olduğu unutuldu ve her şey içgüdüsel reaksiyonların mezhepsel siyasi ve bölgesel enkazı altına gömüldü Münasebetlerin bu ahlaki ve entelektüel ahlaksızlık düzeyine inmesine müsaade verildiğinde kişi evvel kendine sonra da diğerlerine yanlış yapar İşte bu nedenle Lübnan ın Filistinlileri ve hem kendi içlerinde hem de diğerleriyle tarihi bir uzlaşma alternatifi başlıklı kıymetli bir bildiri yayımladık ve bu bildiride bu belirsizliğe yani Lübnanlıların onuru ve çıkarlarının Filistinlilerin onuru ve çıkarlarının bir kesimi olduğu ve bunun karşıtının de geçerli olduğu temel noktasına odaklandık Birliğin ahlaki ve yaratıcı temelleri birlik çerçevesi dışında gerçek bir manası olmayan çeşitliliğin ve ferdî farklılıkların kabul edilmesine dayanır Buna karşılık birliğin çeşitli biçimleri kamusal pan Arap benliğin temel kurucu ögeleri olan çeşitliliği ve kişiselliği hesaba katmadığı sürece hiçbir meşruiyeti yoktur Bu düzenleyici olmadan ferdi farklılıklar daima yıkıcı iç çabaların ve kanamaların kaynağı haline gelir tıpkı kamusal benliğin de boğucu bir aynılığı dayatmaya çalışan baskıcı bir güç haline gelmesi üzere Özgürlük ve demokrasiyi boğan dinamikler bu formda daima olarak yine üretilir
Suveyd Şayet Lübnan Milliyetçi Hareketi denetimi elinde tutsaydı bu hadiselerin gidişatında rastgele bir fark yaratır mıydı
Habaş Sonuçların çok farklı olacağından emin değilim çünkü o devirde hareketi etkileyen zayıflıkların ve önemli kusurların farkındayım Gayeleri asil ve adildi fakat sosyopolitik gündeminde netlik eksikliği ve örgütsel yapısında zayıflık kelam konusuydu Aslında hareket mevcut krizi aşan bir program ve vizyon ortaya koyamamıştı Reaktif olmaya devam etti ve bu nedenle siyasi toplumsal ve örgütsel pratiklerinde hâkim kültürün ötesine geçemedi Lübnan formülü hem siyasi hem de toplumsal güçler tarafından yerinde tutuluyordu Lübnan daki mezhepçi zihniyet ve kültür o kadar derinlere yerleşmiş ve yaygındı ki fakat çok güçlü ve olgun bir siyasi hareket önemli bir değişim getirebilirdi Bu nedenle hareket her vakit dış güçlere bağımlıydı
Lübnan daki Filistin sağı bu formda hareketin kararları üzerinde hegemonya kurmayı başardı onu bağımsızlığın hayati bir şartından yoksun bıraktı ve sağın kendi başarısız ve dar stratejilerini ona dayattı Aslında Filistinli sağcı akım hareketi istismar ederken Ürdün de düştüğü ölümcül tuzağa Lübnan da da düştü
FHKC deki bakış açımız İsrail e karşı daima sert bir tavır sergilememiz ve harekete ve onun ilerici demokratik planlarına sınırsız takviye vermemiz gerektiği istikametindeydi Bu nedenle liderliğin büsbütün hareketin elinde olması gerektiğini daima vurguladık elbette hareketin Lübnan ın açmazlarının tahliline ait sosyopolitik vizyonunun yanı sıra Siyonist düşmanla yüzleşmeye ait net bir perspektif oluşturması gerekiyordu
Suveyd Sizce Hizbullah ın muvaffakiyetinin sırrı nedir Bunun Lübnan daki Filistin direnişi tecrübesinden farkı nedir
Habaş Dört temel öge var Birinci olarak Hizbullah kendi topraklarında kendi halkının ortasında faaliyet gösteriyor ikinci olarak askeri aygıtını ve liderliğini çevreleyen zımnilik sabit tavırları benimsemeyi reddetmesi ve stratejik ve taktiksel gayeler için manevrayı eksiksiz bir formda kullanması üçüncü olarak Hizbullah ın birleşik bir liderliği var ve dördüncü olarak Hizbullah bizim yaptığımız yanlışlara düşmemek için hem olumlu hem de olumsuz tecrübelerimizden ders çıkardı Hizbullah acı ve kanlı tecrübelerimizin taçlandırılmış başarısıdır
Suveyd 1982 deki Beyrut savaşının sonraki olayların gidişatını etkilediğini düşünüyor musunuz Örneğin intifadanın başlamasına yardımcı oldu mu
Habaş Hiç kuşku yok ki Filistin dışında silahlı gayret yürütülürken içerideki kitleler ihtilalin devam ettiği konusunda rahat olabilirlerdi Bu dış ufuk kapandığında ve Filistin dışındaki ihtilalin çıkmaza girdiği anlaşıldığında intifada başladı Hasebiyle intifada Lübnan savaşından soyutlanamaz Filistin ve Arap seviyesinde iki eğilim barizleşti biri intifadaya devam etmeyi önerirken başkası yolun sonuna geldiğimizi ve yirmi yıllık gayretin meyvelerinden kimilerini garanti altına almak için siyasi alternatifi ele almamız gerektiğini söylüyordu Ama bu deneyimli mazinin yararlarından yararlanmamak birikmiş başarılarımızdan vazgeçmek ve kendimizi yaşadıklarımızdan koparmak trajik bir halde umutlarımızı düşmanın bize vereceği şeylere bağlamak manasına geliyordu Lübnan savaşının son günlerinde Ebu Ammar resmi yayın organımız el Hadaf ın merkezindeki FHKC ofisinde beni görmeye gelmişti Benimle özel olarak konuşmak istedi Bana şunu sordu Birlikte gitmemize ne dersin Ben de Nereye diye sordum Tunus ya da Kıbrıs a dedi Ne düşündüğünü anlamıştım Ona söyledim Eğer ihtilalin sonunun geldiğini düşünüyorsanız sizinle birebir fikirde değilim İhtilal devam etmeli çok sıkıntı şartlar altında bile Kalmalı ve ulusal birliğimizi ve şu anda bizi destekleyebilecek tek güçle Suriye olan bağlarımızı korumalıyız Daha sonra ayrıldı fakat ben onunla birlikte ayrılmadım Hangi yolu izlemek istediği açıktı Lübnan savaşı bunda rol oynadı
Suveyd Batı Şeria ve Gazze nin büyük kısmında başşehri Doğu Kudüs olan bir Filistin devletinin kurulmasını kabul edilebilir bir tahlil olarak görüyor musunuz
Habaş Her şeyden önce bu türlü bir sonucun yakınında bile değiliz Personel Partisi İsrail de tekrar iktidara gelse bile Kudüs yerleşimler geri dönüş hakkı hudutlar ve su kaynakları üzere sıkıntılar devam edecektir Şayet kabul edilebilir bir orta tahlil ortaya çıkarsa kitlelerimize şunu söylemeliyiz bu bir orta tahlildir problemin sonu değildir
Suveyd Filistin davasının Oslo dan evvel şimdikinden daha güzel durumda olduğunu düşünüyor musunuz
Habaş Elde edilen sonuçların süratli bir incelemesi bile Oslo da kazandığımızdan çok daha fazlasını kaybettiğimizi gösteriyor Buna karşılık İsrail kaybettiğinden çok daha fazlasını kazandı bizim kayıplarımız İsrail için net yarar oldu Bu Oslo nun bizi sürüklediği çıkmazın ve Filistinlilerin işgal altındaki vatanımızda ve diasporada içinde bulundukları güç şartların bir yansıması Milletlerarası meşruiyetimize tutunmalı Arap ülkeleriyle durumumuzu koordine etmeliydik Suriye ile ittifak kurmalı konutumuzu tertibe sokmalı ve bize açık olan tüm yollarla direnmeye devam etmeliydik
Suveyd İsrail toplumunda Filistin halkının ulusal haklarını tanıyan güçlerle diyalog kurmayı kabul eder misiniz Bu güçlerle çalışmanın yararlı olacağını düşünüyor musunuz
Habaş Taktiksel bir bakış açısıyla İsrail içinde var olan bölünmelerden faydalanmalıyız Fakat İsrail de Filistinlilerin haklarını savunan güçlerin son derece marjinal olduğunu ve bugüne kadar tesirli bir rol oynamadıklarını unutmamalıyız Aslına bakılırsa bu güçler genelde uysal bir Filistinli zihniyeti yaratmak isteyenler tarafından kullanılıyor Filistinlilere ödünler kazandıran bir halkla ilgiler durumu sunuyor ve bu da İsrail kamuoyunun önünde İsrail in güzel niyetinin ispatı olarak gösteriliyor Bize nazaran İsrail i kaçınmayı sevdiği sıkıntı sorularla yüzleşmeye zorlayabilecek sağlam bir Filistin Arap cephesi olmadıkça İsrail içindeki bölünmeler ciddileşmeyecektir
Suveyd Arapların bugünkü durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz
Habaş Bunlar Filistin davasının en karanlık günleri 1936 da 1948 de ellilerde altmışlarda yetmişlerde yaşananları gözden geçirdiğimde içinde bulunduğumuz periyodu en berbat devir olarak görüyorum Neden Zira yapabileceğiniz en makus şey teslim olmaktır İçinde bulunduğumuz devri bedelini yitirmiş ve işgal altında olan ülkenizi yine kazanmak için gayret ettiğiniz sürece her şey yolunda demektir Rejimlerin ve birtakım partilerin ya da güçlerin teslim olma kapasitesine sahip olduğuna inanıyorum Ama Arap halkı bir müddet geri çekilse ya da hareketsiz kalsa da nihayetinde topraklarının işgal edilmesini ve haklarının süresiz olarak gasp edilmesini kabul etmeyecektir Filistin de Mısır da Ürdün de Lübnan da hatta Mağrib de olumlu gelişmeler var Çeşitli Arap ülkelerinden gençlerle tanıştığımda milliyetçi davaya olan bağlılıklarının boyutunu hissedebiliyorum
Suveyd Körfez Savaşı ndan bu yana ortaya çıkan durum hakkında ne düşüyorsunuz
Habaş Körfez de yaşananlarla ilgili olarak elbette bir Arap ülkesinin oburunu işgal etmesine karşıyım O vakit da açıkça söylediğimiz üzere her vakit birliğe giden yolun demokratik bir yol olması gerektiğine inandık Birlik bir özgür seçim problemidir şiddet değil Vakit içinde başka devletlere bölünmemize neden olan kültürel tesirlerin ve iktisadi siyasi ve toplumsal gerçeklerin üstesinden gelmek için keyfi tekniklere yahut zorlamaya başvurulamaz Birlik için kademeli olarak ve uzun vadeli bir temelde çalışılmalı Asıl soru savaşın olumsuz sonuçlarının nasıl giderileceği Arap dayanışmasına yönelmek zorundayız Örneğin üç Arap ülkesi Libya Sudan ve Irak ABD nin ambargosu altında Tüm Arap ulusu buna son vermek için gayret etmeli Aksi ittifakın Arap ulusuna karşı düşmanca hareketlerini sürdürme kararlılığı Arap dünyasında zayıflığın ve bölünmüşlüğün arttığını gördüğü her an daha da artıyor Araplar bir cins meydan okumaya girişirlerse savaş demek istemiyorum lakin en azından önemli bir iktisadi yüzleşme ya da medya kampanyası düşman karşısındaki pozisyonlarını güzelleştirecek ve uluslar ortasında biraz hürmet kazanacaklardır
Suveyd Pek çok Arap ülkesinde etkin hale gelen İslami güçlerle bağlantılarınızı nasıl görüyorsunuz
Habaş Bu Arap ulusal kurtuluş hareketinin hem pan Arap seviyesinde hem de her bir ülke içinde karşı karşıya olduğu en büyük ikilemlerden biri Öncelikle İslami güçlerle işbirliği yapıp yapmama konusunda keyfi bir karar verilemez hepsini birebir kefeye koyamazsınız İkinci olarak birtakım şaibeli bağlantıları olan hareketler ya da kümeler dışında bu güçler kendi toplumlarına has olduğu için onlarla ilgilenme zaruriliği hissedilir Bu da bizim ve siyasal İslam güçlerinin mevcut ve öngörülebilir şartlar altında birlikte çalışmamızı sağlayacak ortak bir hissede bulmamız gerektiği manasına geliyor Bununla birlikte topluma bakış açıları ve ideolojileri temelinde çabaya hakikaten katılan İslami güçler Lübnan daki Hizbullah Filistin deki Hamas ve İslami Cihad ve Ürdün deki Cemaat i İslamiyye de olduğu gibi ile aksiyonları artık insani ahlaki yahut İslami boyutlarda ne anlaşılabilir ne de haklı görülebilir olan güçler ve kümeler şu anda Cezayir ve Mısır da olduğu gibi ortasında ayrım yapmamız gerekiyor Birinci tip İslami güçlerle bağlantılarımızın ulusumuzun düşmanıyla bir hesaplaşmaya varmak için verilen çabada derin bir ittifakla karakterize edilmesi gerektiğine inanıyoruz Bu türlü bir ittifakın şartı ortak hareketin demokratik bir temelde yürütülmesi olmalı
Suveyd Azınlıklar konusu giderek daha hassas bir hal alıyor Örneğin Mısır daki Kıptilerin özel bir statü hakkına sahip bir azınlık olduğunu savunanlar var Kimi Lübnanlı Maruniler ise Lübnan da kültür ve medeniyet açısından farklı iki toplum bulunduğunu ve her birinin kendi mensuplarının hayatlarını uygun gördüğü biçimde düzenleme hakkına sahip olduğunu savunuyor
Habaş Olayları birbirine karıştırmama konusunda dikkatli olmalıyız Farklı lisanları kültürleri ve kimlikleri olan ulusal azınlıklar ile dini yahut mezhepsel azınlıklar ortasında büyük bir fark mevcut Arap Hıristiyanlara Arap ulusunun toplumsal ve kültürel dokusunun bir kesimi değilmişler üzere muamele etmek katiyen kabul edilemez en kolayından onlar yerli Araplar ve dini inançlarının ulusal ve kültürel kimlikleri üzerinde hiçbir tesiri yok Lübnan daki Hıristiyan Arap entelektüellerin Arap lisanı ve Arap kültürünün rönesansına katkılarını unutabilir miyiz Kökenleri tarihleri medeniyetleri ve kültürleri Araptır ve bu hakikate uygun davranmalılar
Bunun için iki şart gerekli Birincisi Müslüman Arap çoğunluk bu hakikatin farkında olmalı tarihsel olarak İslam çeşitlilik ve dini inanç özgürlüğü unsurunu yerleştirmede başarılı oldu ve sonuç olarak çoğunluk bireyler ve mezhepsel topluluklar için tam eşitlik ve inanç özgürlüğü temelinde tüm yurttaşlarla demokratik bir halde ilgilenmeli İkinci konu da dini azınlıkların Arap ulusunun gerçek bir kesimi olduklarının şuurunda olmaları ve buna uygun davranmaları gerektiği İster Müslüman ister Hıristiyan Sünni ya da Şii Kıpti Maruni Süryani ya da Ortodoks olsunlar ulusal kimliklerine sahip çıkmakla yükümlüler
Suveyd Şu anda bir Filistin devleti konusundaki tavrınız nedir
Habaş Ben bu kademede bir Filistin devletinden yanayım Ve bunun basamaklı olarak gerçekleştirilecek bir sıkıntı olduğunu düşünüyorum çünkü Filistin in tamamını istiyorum Filistin in tamamını
Suveyd Herkesin eşit haklara sahip olduğu demokratik bir devlet olarak Filistin mi
Habaş Evet
Suveyd Araplık ve İslam ortasındaki gerçek ilgi hakkındaki görüşünüz nedir
Habaş Gördüğüm kadarıyla Arabizm vakit ve yerde sabit bir noktada ulusal tekrar yapılanma için bir taslak Bu hareket evrim manasına gelir Arap dünyasının mevcut parçalanmışlık durumu ve ulusal kurtuluşun tökezleyen ilerleyişi hakkında bir fikir vermek ve sömürgeciliğin dizaynları ve kültürel çarpıtmanın gerçekliği hakkında bir farkındalık kazandırmak istiyorum İslam her şeyden evvel bir din Lakin İslam için din inanç temelleri ayinler ve ritüellerden daha fazlası çünkü İslam tek başına din kavramını aştı ve daha kapsamlı ve derin bir seviyeye geçti İslam bu milletin kültürünün medeniyetinin kimliğinin ve mirasının bir bileşeni Bu manada Arap milliyetçiliğinin en temel olmasa da temel bileşenlerinden biri Misal formda Hıristiyan bir Arap ın kültürünün de İslam olduğu söylenebilir Arabizm ve İslam kavramları ortasında etkileşim olduğunu akılda tutarak örtüşme konusunda kesin olmaya çalışmak gerekir Arabizmi resme dahil etmeden Pakistan daki İslam dan bahsedilebilir lakin Arap anayurdunda Arabizmden başka olarak İslam dan kelam edilemez Birebir halde Arabizmden de kalbindeki İslami ruh kültür ve medeniyetten soyutlanarak kelam edilemez Bu manada çerçeveyi fotoğraftan ayıramazsınız
Suveyd Şu anda teröre bakış açınız nedir
Habaş Terör üzerine kurulmuş olan İsrail in artık terör konusunda bu kadar kibirli davranması beni hakikaten üzüyor Neden Lidda da değil de buradayım Zira teröre başvurularak kovuldum Suriye hayli makul bir teklifte bulunarak bugün ulusal kurtuluş hareketlerini amaç almak emeliyle kullanılan terörün ne manaya geldiğini tanımlamak üzere memleketler arası bir konferans davetinde bulundu
Suveyd İzlediğiniz yolu nasıl değerlendiriyorsunuz Nerede yanılgı yaptınız ve nerede haklı çıktınız Bugün ve yarın için gündeminiz nedir
FHKC her konferansında bir evvelki konferanstan bu yana izlediği yolu gözden geçirir ve yaptığı kusurları sıralar Cephe nin genel sekreteri olduğum için bu yanılgılarda benim de bir rolüm vardı bu yanlışların benim kusurlarım olduğunu söyleyebilirsiniz Bunlar FHKC nin yanılgılarıdır ancak tıpkı vakitte benim de hatalarımdır Münasebetiyle Cephe tarafından bugüne dek işlenen tüm kusurları kabul ettiğimi söyleyebilirsiniz
Fakat sorunuzu düşündüğümde bana o denli geliyor ki Filistin sıkıntısının son yüz yıllık seyrini gözden geçiriyoruz Bunlar şu ya da bu şahsın kusurları değil tüm Arapların yanılgılarıdır ve bizim kolektif mağlubiyetimizi temsil etmektedir Elbette mağlubiyetimize katkıda bulunan dış etkenleri de göz önünde bulundurmalıyız Lakin daha da kıymetlisi kendi kendimizi sorgulamamız ve insanlara zafer umudu veren güçlerin karşı karşıya olduğu meseleleri düzeltmemizdir
Burada korkarım ki aklımızı gerektiği üzere kullanmadık Evvel kaslarımıza sonra kalplerimize güvenerek savaştık çünkü davamız haklıydı Aklımızı kullanmamız gerektiği üzere kullanmadık Arap birliği daveti yaptık lakin Şam da çıkardığımız er Rai bülteninin nüshalarını incelerseniz Arap Milliyetçi Hareketi nin birlik daveti yaptığını ancak bunun nasıl başarılacağını ya da hangi pürüzlerin aşılması gerektiğini söylemediğini görürsünüz Birebir şey Filistin ve başka tüm sorunlar için de geçerli
Suveyd Gelecek jenerasyonlar için ne üzere iletileriniz var
Habaş Hayatın bana öğrettiklerine dayanarak acıyı ve tatlıyı birlikte ele alarak insanlık tarihinin ilerici bir tarafta ilerlediğine inanıyorum Yaşadığımız tüm başarısızlıklara ve mağlubiyetlere karşın bunu inançla ve umutla söylüyorum İlerlemenin güçleri ile karanlığın güçleri ortasında bilhassa de Arap bölgesinde yaşanan acı çabaya karşın geleceğin ulusumuza ilişkin olduğunu iddia ediyorum Lakin umutlar dilekler ve hayaller tek başına amaçlarımıza ulaşmamızı ya da zafer kazanmamızı sağlayamaz
Tarihin tekerleğini geri döndüremeyiz lakin geçmişten alınan derslerin duygusal yıkıcı ve sıhhatsiz bir biçimde tarihin reddedilmesiyle heba edilmemesini sağlayabiliriz Tarih oraya girmeyi hak edecek kararlılığa ve kabiliyete ve onun parlak ve öncü sayfalarını süslemeye devam etme gücüne sahip olan herkese açık bir kayıt defteridir Çocuklarımızın ve torunlarımızın kuşaklarının bugünümüzden daha parlak bir geleceğe sahip olacağına dair umutla doluyum Bu niyetten büyük bir memnuniyet duyuyorum
